Szukaj na tym blogu

piątek, 14 maja 2010

Hala stulecia

Hala Stulecia, Hala Ludowa[1] (niem. Jahrhunderthalle, ang. Centennial Hall) – hala widowiskowo-sportowa położona w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Wzniesiona w latach 1911–1913 według projektu Maxa Berga, w stylu wczesnomodernistycznym.
W 2006 roku hala została uznana za obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisana do rejestru zabytków w 1962 oraz ponownie w 1977, wraz z zespołem architektonicznym obejmującym m.in. Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę i Iglicę.
Najsłynniejsze dzieło wrocławskiego modernizmu. Jego powstanie związane było z setną rocznicą wydania we Wrocławiu przez Fryderyka Wilhelma III odezwy Do mojego ludu (An Mein Volk) z 17 marca 1813 r., wzywającej do powszechnego oporu przeciwko Napoleonowi. Rocznicę postanowiono uczcić wystawą prezentującą historię i gospodarczy dorobek Śląska, by jednocześnie zapewnić miejsce do częstszego odbywania się wielkich wystaw i imprez przemysłowych, kulturalnych czy sportowych. Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, której organizację powierzono Karlowi Masnerowi, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego. Miasto wygospodarowało na ten cel tereny położone na skraju Parku Szczytnickiego, w pobliżu założonego około 40 lat wcześniej i cieszącego się rosnącą popularnością wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego, na miejscu czynnego do 1907 roku toru wyścigów konnych. Rozpisano konkurs na zagospodarowanie terenu, w którym spośród 43 zgłoszonych projektów zaakceptowany został projekt miejskiego architekta Wrocławia, Maxa Berga. Współpracowali z nim inżynierowie Günther Trauer i Miller oraz młody, nieznany jeszcze szerzej absolwent lipskiego wydziału architektury Richard Konwiarz. Pomimo oryginalnego, ale bardzo kontrowersyjnego projektu hali i wysokich szacowanych kosztów jej budowy (1,9 miliona marek), 28 czerwca 1911 r. uzyskał on formalne zezwolenie na budowę.
W momencie powstania Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając żelbetowe przekrycie o największej rozpiętości na świecie - większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, a nakrywająca ją kopuła 67 m średnicy. Maksymalna szerokość wnętrza Hali wynosi 95 metrów, a dostępna powierzchnia wynosi 14,0 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych pomieszczeń wystawienniczych, obszerne okrążające główną salę kuluary, a całość obliczona była na 10 tysięcy osób.

Mostek czarownic

Mostek Czarownic – popularna nazwa łącznika w formie mostu łączącego na wysokości ostatniej kondygnacji obie wieże kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Istnienie tego łącznika wzmiankowane jest po raz pierwszy w 1459, krótko po ukończeniu budowy obu wież.
Znajduje się na wysokości 45 m, od początku pełnił funkcję punktu widokowego, grywała na nim też orkiestra. Był kilkakrotnie odnawiany, m.in. w 1632 roku. Mostek spłonął wraz z wieżami w nocy z 22 na 23 marca 1887 roku, podczas pokazu fajerwerków z okazji urodzin cesarza Wilhelma I. Odbudowy dokonano w latach 1888-1892.
Krótko po zakończeniu oblężenia Wrocławia, pod koniec II wojny światowej, 17 maja 1945 wybuch (prawdopodobnie miny) rozerwał wieżę południową kościoła - jej północna połowa runęła, niszcząc również Mostek Czarownic. Odbudowano go dopiero ponad pół wieku później, na przełomie XX i XXI wieku.
Romantyczny mostek pobudzał zawsze wyobraźnię wrocławian. Mieszczanie żartowali, że "Mostek Czarownic" to najwyższy most w mieście, gdy tymczasem biegnąca w pobliżu, po zachodniej stronie kościoła, wyłożona brukiem (w dawnym niemieckim Brücke) ośmiusetmetrowa ul. Szewska nazywana Schuhbrücke jest mostem (również Brücke) najdłuższym.
Nazwa pochodzi od jednej z legend, według której po zmroku na mostku miały się pojawiać pokutujące dusze zmarłych w mieście podróżnych, a w innej, pedagogicznej wersji, dusze próżnych dziewcząt, które spędziły życie na zabawach i kokietowaniu adoratorów zamiast na wychowaniu dzieci i prowadzeniu domu. Zdesperowane matki lekkomyślnych córek przyprowadzały je w nocy pod wieże kościoła. Wrocławianie byli przekonani, że po ujrzeniu wijących się sylwetek pokutujących, dziewczętom łatwiej będzie się pogodzić z szarzyzną codziennego życia.

Ostrów tumski

Ostrów Tumski (dziś – najstarsza, zabytkowa dzielnica Wrocławia; niem. Dominsel) powstał na obszarze dogodnych przepraw, gdyż Odra między ujściem rzek Oławy na południu, Ślęzy i Widawy na północy – rozgałęziając się na liczne zwężające odnogi utworzyła tu mniejsze i większe wyspy ("ostrowy").
Wykopaliska archeologiczne pozwoliły ustalić, że najwcześniej zamieszkany był w okolicy od kościółka św. Marcina do kościoła św. Krzyża. Pierwszy drewniany kościółek św. Marcina w XI w. pełnić miał rolę książęcej kaplicy. Otaczał ją system warownych umocnień. W sposób naturalny broniła go Odra, która jednocześnie stanowiła drogę komunikacyjną i dostarczała jego mieszkańcom pożywienia. Ostrów Tumski liczył w tym czasie ok. 1500 mieszkańców.
Stanowiący siedzibę pierwszych Piastów gród na Ostrowie Tumskim założony został prawdopodobnie w X stuleciu. Zbudowana z drewna i otoczona drewniano-ziemnym wałem konstrukcja nie posiadała początkowo elementów murowanych, a pierwszym wzniesionym z trwałego budulca gmachem była kaplica pod wezwaniem św. Marcina. Powstała ona przypuszczalnie na początku XI wieku i należała wówczas do opactwa na Ołbinie. Wschodnia część wyspy już wtedy należała do biskupa wrocławskiego, na początku XI wieku zbudowano pierwszą katedrę, która zastąpiła znajdujący się tam wcześniej niewielki kościół.
W roku 1163 (?) gród zbrojnie najechał powracający z wygnania Bolesław Wysoki – wnuk Bolesława Krzywoustego, który po dwukrotnej ucieczce z odzyskanej dzielnicy i ustabilizowaniu się sytuacji politycznej na Śląsku wybrał to miejsce na swoją nową siedzibę. Najwcześniej w roku 1166 rozpoczął on zastępowanie drewnianej zabudowy murowaną, formując – przy wykorzystaniu warsztatu cysterskiego z Lubiąża – romańską rezydencję, składającą się z domu biskupiego, pałacu książęcego, ośmiobocznej kaplicy z absydami (tzw. relikwiarzowej), zabudowań opactwa oraz osiemnastobocznej kaplicy, zwanej dworską kaplicą romańską. Wszystkie budynki wzniesione zostały z cegły i usytuowane były tuż przy drewniano-ziemnym wale zapewniającym obronność założenia.
Pod koniec XIII w. nastąpiła dalsza rozbudowa grodu, który stał się zamkiem, w ten sposób, że w miejsce splantowanego wału wzniesiono mur obronny, posiadający co najmniej dwie wieże. Osiemnastoboczną kaplicę zastąpiono nową, ośmioboczną aulą, a w południowej części rozpoczęto budowę dwu- lub trójkondygnacyjnej kaplicy grobowej pod wezwaniem NMP (obecny kościół św. Marcina). Niedługo po śmierci Henryka IV Probusa zamek stracił swoją pozycję głównej siedziby książęcej, a kolejni władcy: Henryk V Brzuchaty, Bolko I Surowy oraz Henryk VI Dobry częściej korzystali z rezydencji na lewym brzegu Odry. Ostatni wystawiony tutaj dokument pochodzi z 1311 roku (następnie obiekt wzmiankowany jest jeszcze w roku 1376 – w związku z pobytem w nim nuncjusza papieskiego – z określeniem in antiquo castro, czyli w starym zamku).
W roku 1315 cały Ostrów Tumski sprzedany został władzom kościelnym i od tego czasu jurysdykcja świecka przestała na wyspie obowiązywać, z czego nierzadko korzystali ci, którzy naruszyli prawo świeckie na terenie Wrocławia. Przejawem swoistych praw obowiązujących na Ostrowie Tumskim był obowiązek zdejmowania nakrycia głowy już przy wejściu na most Tumski (obecny, żelazny, stoi na miejscu średniowiecznego, drewnianego), gdzie stał słup graniczny małego "państwa kościelnego". Obowiązek ten dotyczył również głów koronowanych.
W 1382 król czeski Wacław IV wysunął pomysł budowy na Ostrowie nowego zamku królewskiego o dwóch wieżach, z grubymi murami i fosą. Projekt upadł, a Ostrów Tumski stał się odtąd ośrodkiem władzy biskupiej, gdzie warownia służyła jedynie za siedzibę dla kleru kolegiackiego. Niepotrzebny nikomu zamek zburzono ostatecznie na przełomie XV i XVI wieku. W aktualnym ukształtowaniu Ostrowa obiekt znajdował się po obu stronach obecnej ulicy św. Marcina (przebitej w poł. XIX w.), nieco na zachód od kościoła św. Krzyża.
Ostrów Tumski, poza prowadzącym na Wyspę Piasek mostem Tumskim, miał połączenie z prawym brzegiem Odry poprzez most Za Katedrą (przez jakiś czas zwodzony), w miejscu obecnego pl. Katedralnego. Po 1810, gdy wyburzano fortyfikacje Wrocławia, przy okazji likwidacji części fos zasypano również odnogę Odry dzielącą Ostrów od Szczytnik i Ołbina – odtąd pozostał wyspą ("ostrowem") jedynie z nazwy. Reliktem zasypanego koryta rzeki jest staw w Ogrodzie Botanicznym. W czasie II wojny światowej Ostrów doznał znacznych zniszczeń, z dużych obiektów jedynie kościół św. Krzyża przetrwał stosunkowo mało uszkodzony. Domy po północnej stronie ul. Katedralnej odbudowano dopiero na przełomie lat 70. i 80. XX w. Z południowej części terenu pozamkowego usunięto natomiast całą zabudowę poza kościołem św. Marcina, eksponując pozostałości murów zamkowych. Odbudowa i restauracja zabytkowego zespołu Ostrowa Tumskiego jest już w pełni ukończona.

piątek, 23 kwietnia 2010

Rynek

Rynek we Wrocławiu (niem. Großer Ring in Breslau) – średniowieczny plac targowy we Wrocławiu, obecnie centralna część strefy pieszej. Stanowi prostokąt o wymiarach 205 na 175 m. Jest to jeden z największych rynków staromiejskich Europy. Zabudowę otaczającą Rynek stanowią budynki pochodzące z różnych epok historycznych. Centralną część Rynku zajmuje blok śródrynkowy, składający się z Ratusza, Nowego Ratusza oraz licznych kamienic. Rynek tworzy układ urbanistyczny wraz z przekątniowo przyległymi placem Solnym oraz placem wokół kościoła św. Elżbiety. Do Rynku prowadzi 11 ulic – po dwie w każdym narożniku (Świdnicka, Oławska, E. Gepperta (Zamkowa), Ruska, św. Mikołaja, Odrzańska, Kuźnicza, Wita Stwosza), ponadto przebity w XIV lub XV w. Kurzy Targ po stronie wschodniej oraz wąskie ul. Więzienna i Przejście św. Doroty.
Rynek powstał w związku z lokacją Wrocławia, wedle nowszych badań już za czasów Henryka Brodatego, między 1214 a 1232. Starsze publikacje twierdziły, że powstał dopiero w czasie powtórnej lokacji w 1241-1242. Z biegiem czasu wokół Rynku powstały kamienice patrycjatu, a około połowy XIV wieku utworzyły ciągłe pierzeje i nastąpiło utrwalenie podziałów własnościowych.
W XIX w. przez Rynek poprowadzono linie tramwaju, najpierw konnego, a później także elektrycznego. Tramwaje kursowały przez Rynek do połowy lat 70. zeszłego stulecia, gdy przeniesiono je na Trasę W-Z. W latach 1996-2000 wyremontowano nawierzchnię Rynku, ostatecznie zamykając ruch samochodowy po jego wschodniej stronie, jak również odnowiono większość elewacji.
Przy Rynku znajduje się obecnie 60 numerowanych posesji, przy czym niektóre budynki posiadają kilka numerów. Podziały działek przebiegają najczęściej inaczej niż dawne podziały lokacyjne, na skutek wtórnych podziałów i scaleń. Każda działka posiada również swoją historyczną nazwę, zwykle związaną z atrybutem umieszczonym niegdyś na elewacji kamienicy lub losami miejsca, np. Pod Gryfami, Pod Błękitnym Słońcem, Stary Ratusz.